Քրդստանի աշխատավորական կուսակցությունը հայտարարեց իր լուծարման և զինված պայքարի դադարեցման մասին։ Ի՞նչ է սա նշանակում Թուրքիայի համար, գրում է BBC-ն։

Քրդստանի աշխատավորական կուսակցությունը (PKK) հայտարարել է իր լուծարման մասին։ Քրդական Rudaw հեռուստաալիքի փոխանցմամբ՝ որոշումը կայացվել է կուսակցության 12-րդ համագումարում, որը տեղի է ունեցել մայիսի 5-7-ը։ Հայտարարության մեջ նշվում է, որ Քրդական բանվորական կուսակցությունը  լուծարելու է իր կազմակերպչական կառուցվածքը, դադարեցնելու է զինված պայքարը և դադարեցնելու է իր նախկին անվան տակ գործունեությունը։ «Քրդական աշխատավորական կուսակցության  պայքարը ոչնչացրել է մեր ժողովրդի դեմ ուղղված ժխտման և ոչնչացման քաղաքականությունը և քրդական հարցը հասցրել է այնպիսի կետի, որտեղ այն կարող է լուծվել ժողովրդավարական քաղաքականության միջոցով՝ այդպիսով կատարելով իր պատմական առաքելությունը», - ասվում է կուսակցության հայտարարության մեջ։

Ավելի քան 40,000 մարդու կյանք խլած չորս տասնամյակ տևած հակամարտությունից հետո, քրդական ապստամբական խմբավորում Քրդստանի աշխատավորական կուսակցությունը (PKK) հայտարարել է լուծարման և զենքերը վայր դնելու մասին։ Սա հաջորդեց նրա առաջնորդ Աբդուլլահ Օջալանի փետրվարի վերջին արված կոչին՝ քուրդ քաղաքական գործիչների և թուրքական իշխանությունների միջև կուլիսային բանակցությունների շրջանակներում։

Մասնագետները նշում են, որ հայտարարությունը չի նշանակում «քրդական հարցի» լուծում։ Թուրքական իշխանությունները չեն շտապում իրականացնել այն ժողովրդավարական բարեփոխումները, որոնց վրա պնդում են Օջալանը և նրա հետևորդները։ Քուրդ մյուս առաջնորդները շարունակում են մնալ բանտում, իսկ Թուրքիայի խորհրդարանում քրդերին ներկայացնող կուսակցությունը հետապնդվում է։ Թուրքիայի հիմնականում քրդաբնակ տարածքները մնում են երկրի ամենաաղքատները։ Սակայն թուրքական պետության դեմ Քրդական աշխատավորական կուսակցության զինված պայքարի ավարտը անխուսափելիորեն կազդի Սիրիայի և Իրաքի ներքին և արտաքին քաղաքականության վրա, և կարող է նաև ազդել Իրանի վրա, որոնք բոլորն էլ ունեն քրդական բնակչություն, որոնց առաջնորդները կամ աջակցում էին Օջալանին, կամ պայքարում նրա ազդեցության դեմ։

Քրդերը իրանախոս էթնիկ խումբ են, որը դարեր շարունակ բնակվել է Տիգրիս և Եփրատ գետերի միջև ընկած տարածքում, որը նրանք անվանում են Քուրդիստան։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո այս հողերը բաժանվեցին չորս երկրների՝ Թուրքիայի, Սիրիայի, Իրաքի և Իրանի միջև։ Այսպիսով, քրդերը դարձան Մերձավոր Արևելքի ամենամեծաթիվ ժողովուրդը՝ առանց սեփական պետության։ Քրդերի մեծ մասը հայտնվեց Թուրքիայի  տարածքում, սակայն չկարողացավ այնտեղ ստանալ քաղաքական և մշակութային իրավունքներ։ Նրանց ինքնությունը մերժվում էր՝ քրդերին անվանում էին «լեռնային թուրքեր», իսկ քրդերեն լեզվի օգտագործումը արգելված էր մինչև 1991 թվականը։ Ներկայումս Թուրքիայի քրդերի թիվը գնահատվում է 14 միլիոն՝ Թուրքիայի բնակչության ավելի քան 15%-ը։ Քրդստանի աշխատավորական կուսակցությունը (PKK) ստեղծվել է 1970-ականներին Աբդուլլահ Օջալանի և նրա համախոհների կողմից՝ քրդական ազգայնականության և մարքսիզմ-լենինիզմի գաղափարների հիման վրա։ Այն իր առջև դրեց անկախ Քուրդիստան ստեղծելու նպատակ և սկսեց զինված պայքար թուրքական պետության դեմ։ Վերջին տասնամյակների ընթացքում այս պատերազմում բոլոր կողմերից զոհվել է ավելի քան 40,000 մարդ՝ թուրքական և քրդական ծագում ունեցող քաղաքացիական անձինք, Քրդական աշխատավորական կուսակցության   մարտիկներ և թուրք զինվորներ։ Եվս երեք միլիոն մարդ դարձավ ներքին տեղահանված անձ կամ փախստական։

Քրդական բանվորական կուսակցությունը (ՔԲԿ) գործողությունների պատճառով ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Եվրամիության և ՆԱՏՕ-ի կողմից ճանաչվել է որպես ահաբեկչական կազմակերպություն։ 2005 թվականին Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, որը նոր էր ընտրվել վարչապետ, հիմնական ելույթ ունեցավ «քրդական հարցի» վերաբերյալ։ Նա ընդունեց պատմական սխալները, որից հետո շատ սահմանափակումներ վերացվեցին։ Համալսարաններում ստեղծվեցին քրդերեն լեզվի ամբիոններ և գործարկվեցին քրդերեն լեզվով լրատվամիջոցներ։ 2013 թվականին քրդական այբուբենի օգտագործման արգելքը վերացվեց։ Օջալանի դիրքորոշումը նույնպես փոխվեց։ «Առաջնորդ Ափոն», ինչպես նրան անվանում են ընկերները, գրեթե քսան տարի ղեկավարել է Քրդական աշխատավորական կուսակցությունը Սիրիայից։ Սակայն Անկարայի ճնշման տակ Հաֆեզ ալ-Ասադը զրկեց քուրդ առաջնորդին ապաստանից, և նա շուտով առևանգվեց Քենիայի մայրաքաղաքից ամերիկյան ԿՀՎ-ի աջակցությամբ իրականացված թուրքական հետախուզական գործողության արդյունքում։ 1999 թվականից ի վեր Օջալանը ցմահ բանտարկություն է կրում Մարմարա ծովի կենտրոնում գտնվող Իմրալի կղզում, որտեղ նա երկար ժամանակ միակ բանտարկյալն էր։

Բանտում Օջալանը հայտնաբերեց «Ազատության էկոլոգիան»՝ ամերիկացի փիլիսոփա Մյուրեյ Բուքչինի՝ անարխիզմի և լիբերտարիան սոցիալիզմի գաղափարախոսի հիմնական աշխատանքը։ Ավելի ուշ Օջալանը կարդաց Բուկչինի թարգմանաբար առկա բոլոր ստեղծագործությունները և նամակագրություն սկսեց հեղինակի հետ։ Քաղաքական փիլիսոփայության մեջ խորասուզվելը հանգեցրեց Օջալանի մտածողության էվոլյուցիայի. նա հեռացավ մարքսիզմ-լենինիզմից և հրաժարվեց Քուրդիստանի լիակատար անկախության համար պայքարից։ Նոր պահանջները ներառում էին քրդերի մշակութային ինքնավարություն և ժողովրդավարական բարեփոխումներ Թուրքիայում։

Քրդական բանակցային կուսակցության և Թուրքիայի միջև նախորդ բանակցությունները կողմերին 2015 թվականին հանգեցրին հակամարտության հնարավոր լուծման, սակայն գործարքը ձախողվեց վերջին րոպեին, և զինված բախումը վերսկսվեց նոր թափով։ Այս անգամ Օջալանը գնաց ավելի հեռու, քան նախկինում. փետրվարի վերջին նա ուղերձ հղեց՝ կոչ անելով Քրդական աշխատավորական կուսակցությանը (PKK) հրավիրել համագումար՝ զենքը վայր դնելու և կուսակցությունը լուծարելու վերաբերյալ որոշում կայացնելու համար։ Այս տեքստում Օջալանը մեղադրում է «կապիտալիստական ​​​​ժամանակակիցությանը» թուրքերի և քրդերի միջև հակամարտությունը բորբոքելու համար։ Նա գրել է, որ Քրդական աշխատավորական կուսակցությունը (PKK) կարևոր դեր է խաղացել քրդերի իրենց իրավունքների համար պայքարում, սակայն անկախության և նույնիսկ ինքնավարության պահանջները այլևս արդիական չեն։ Նախորդ բանակցություններից տարբերվող՝ այս անգամ նախաձեռնողը ոչ թե ինքը՝ Էրդողանն էր, այլ նրա քաղաքական դաշնակից՝ ծայրահեղ աջ «Ազգային շարժում» կուսակցության առաջնորդ Դևլեթ Բահչելին։ Թուրք քաղաքական վերլուծաբանները նշում են, որ Բահչելին գործում է նախագահի հավանությամբ, իսկ ծայրահեղ ազգայնական քաղաքական գործչի ներգրավվածությունը ենթադրում է, որ խաղաղության գործընթացը չի տրամադրի ընտրազանգվածի մի մասին Էրդողանի դեմ։ Թուրք ազգայնականների շրջանում զայրույթը նախորդ բանակցությունների ձախողման հանգեցրած գործոններից մեկն էր։

Քաղաքական հաշվարկ

Թուրքիայի նախագահի համար քրդերի հետ հաշտեցումը մարտավարական քայլ է՝ 2028 թվականից հետո, երբ ավարտվելու է իր վերջին ժամկետը, իշխանությունը պահպանելու փորձի մեջ, գրում է Վաշինգտոնի Մերձավոր Արևելքի ինստիտուտի Թուրքիայի ծրագրի տնօրեն Գյոնուլ Թոլը։ «Էրդողանը հաղթանակ կտանի ցանկացած արդյունքում։ Եթե ամեն ինչ լավ ընթանա և Քրդական աշխատավորական կուսակցությունը (ՔԱԿ) լուծարվի, թուրք առաջնորդը կվերցնի իր վրա 40-ամյա զինված հակամարտության դադարեցման վաստակը և հաջորդ ընտրություններին կմասնակցի թուլացած ընդդիմությամբ», - գրել է նա Financial Times-ում։

Քրդական ծագում ունեցող թուրք մշակութային մարդաբան Էքթան Թուրքյըլմազը համաձայն է, որ Էրդողանի նպատակը, հնարավոր է, եղել է ընդդիմությանը պառակտելը և իր դիրքերը ամրապնդել ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ միջազգային ասպարեզում։ Սակայն նա կարծում է, որ իրականում արդյունքը կարող է հակառակը լինել։ «Կարծում եմ՝ սա կհանգեցնի հետագա ժողովրդավարացման սպասումների և ճնշում կգործադրի ռեժիմի վրա», - BBC-ին ասել է Թուրքյըլմազը։ Մարդաբանի խոսքով՝ թուրքական և քրդական ծագում ունեցող քաղաքացիները կսպասեն բարեփոխումների և ազատականացման այն իրավիճակում, երբ վերացվել է թուրքական պետությանը սպառնացող հիմնական սպառնալիքներից մեկը։ «Կարծում եմ՝ սա կարող է Էրդողանի ռեժիմի համար բոլորովին այլ կերպ ավարտվել, քան նա ակնկալում է», - հավելել է Թուրքյըլմազը։